Pasja i konsekwencja

W obchodzony w przededniu wiosny Dzień Kobiet jednym z najczęściej wręczanych kobietom kwiatów jest tulipan. W historii polskiego wzornictwa to również jeden z najbardziej znaczących projektów autorstwa Teresy Kruszewskiej oraz jej wielkie, spełnione dopiero po śmierci marzenie.

Początek tej historii brzmi banalnie – 10 kwietnia 1927 roku w Warszawie, na jednym ze stołecznych oddziałów położniczych na świat przychodzi Teresa Kruszewska. Przed wojną uczęszcza do słynnej prywatnej szkoły żeńskiej im. Cecylii Plater-Zyberkówny, a w trakcie II Wojny Światowej zostaje członkiem Szarych Szeregów. W czasie Powstania Warszawskiego jest sanitariuszką w szpitalu zorganizowanym w jej szkole.

Konstrukcyjne myślenie, odziedziczone zapewne po ojcu budowniczym, ugruntowały u Teresy Kruszewskiej rozpoczęte w 1946 roku studia na Wydziale Architektury Wnętrz warszawskiej ASP, na Wydziale Architektury Wnętrz. Tu właśnie cała historia zaczyna nabierać rumieńców.

Teresa Kruszewska trafiła do pracowni prof. Jana Kurzątkowskiego. Projektantka zawsze podkreślała, że to właśnie profesor Kurzątkowski odegrał kluczową rolę w ukształtowaniu jej postawy projektowej. Oprócz wyczucia formy powiązanego z myśleniem o estetyce i właściwej konstrukcji jednocześnie, od swojego mistrza uczyła się warsztatu i myślenia o relacjach we wnętrzu, w tym o najważniejszej zasadzie:  w centrum działań projektanta zawsze znajduje się użytkownik.  Z czasem została również asystentką w jego pracowni i na ponad 40 lat związała się z warszawską uczelnią zdobywając kolejne tytuły i stopnie naukowe. Jako profesor prowadziła na swoim macierzystym wydziale Pracownię Projektowania Mebli.

Po propozycji  Kurzątkowskiego w 1955 roku wstępuje do Spółdzielni Artystów „Ład”, która w początkowym okresie stała się dla niej drugą szkołą.

Na początku lat 50. XX wieku Kruszewska dostrzegła również możliwości tkwiące w odkrytej właśnie dla polskiego meblarstwa sklejce, materiale o niezwykłym plastycznym potencjale. To właśnie  elastyczność i wytrzymałość sklejki otworzyła projektantce  drogę do konstrukcyjnych eksperymentów.

Muszelka – skarb w głębinach archiwów

W roku 1956 zaprezentowała na wystawie 30-lecia “Ładu” w zestawie mebli mieszkalnych krzesła “Muszelka”. Organiczna forma siedziska stworzona została z formowanego płata sklejki, a przebiegające przez środek oparcia miejsce łączenia sprytnie ukrywa igielitowy oplot. Stelaż krzesła różnił się kolorystyczne od siedziska, a rozchylone nogi zwężały się ku dołowi. Wszystkie te elementy były charakterystyczne dla nowego trendu zwanego nowoczesnym, który to właśnie wkraczał do polskiego projektowania. “Muszelka” wyróżniała się na tle innych polskich mebli powstałych w tym czasie i szybko trafiła na listę osiągnięć rodzimego wzornictwa. Pokazywana z sukcesami  na licznych wystawach w kraju i za granicą, nie doczekała się jednak wdrożenia do masowej produkcji.

„Niestety fabryki nie chciały przyjmować moich bardziej nowatorskich projektów, ponieważ to wymagało odpowiedniego oprzyrządowania, nowej technologii i przyuczenia kadry pracowniczej. (…) W pewnym momencie zrozumiałam, że tylko biorąc udział w konkursach i międzynarodowych plenerach, mogę doczekać się realizacji projektu. Pomysł na mebel należał do projektanta, a prototyp do fabryki. Po konkursie fabryka miała obowiązek wyprodukować zwycięskie projekty. To była jedna z niewielu możliwości na wdrożenie projektu do produkcji” – mówiła Teresa Kruszewska w 2012 roku w wywiadzie dla Design Alive.

W latach 1958-1962 Spółdzielnia Pracy Artystów Plastyków „Kolor” w Piasecznie produkowała wykonany przez artystkę model fotela wykonanego z rur stalowych z siedziskiem i oparciem wyplatanych z żyłek igelitowych. W połowie lat 60. Teresa Kruszewska zaprojektowała o podobnej koncepcji  fotel ogrodowy Tubus.

Lata 60. to dla projektantki także czas chłonięcia zachodnich ideałów w designie: W 1963 r. Teresa Kruszewska trzy miesiące spędziła na stypendium w Finlandii, odbywając m.in. praktyki w pracowni Alvara Aalto. Miała również okazje poznać ważne ośrodki projektowe w Helsinkach, Lahti, Rovaniemi i Turku. Jak wspominała, z ogromnym zadowoleniem odkryła, że w Skandynawii spotkała się z niemal identycznym do wpracowanego przez siebie, sposobem projektowania. Projektowania opartego na użyciu naturalnych materiałów, dbałości o konstrukcji i ergonomii, prostocie i poszukiwaniach idealnego wyważenia pomiędzy estetyką i funkcjonalnością.

W 1966 roku, dzięki wygranej w konkursie na  projekt  wyposażenia Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie-Prokocimiu, Teresa Kruszewska wyjechała na roczne stypendium do Rhode Island School of Design w Providence w Stanach Zjednoczonych. Wykonany tam komplet dla przedszkolaka Rhode Island trafił do kolekcji Vitra Museum.

Pełen rozkwit

Słynny fotel  Tulipan powstał jako jeden z elementów zestawu mebli wypoczynkowych  zaprojektowanego  w 1973 roku na konkurs ogłoszony przez Zjednoczenie Przemysłu
Meblarskiego oraz Związek Artystów Plastyków w Poznaniu. Na pokonkursowej wystawie MEBLE ‘73 projekt otrzymał Najwyższą Nagrodę Specjalną za realizację prototypów w Fabryce Mebli Giętych (obecnie FAMEG) w Radomsku.

Organiczna forma Tulipana była efektem nieustającego testowania możliwości, jakie daje praca ze sklejką.  Wizualnie niespotykana bryła fotela zachwyca ergonomią oraz swoją konstrukcją.   Niestety, fabryka wypuściła zaledwie kilka prototypów, a projekt – co typowe dla tamtych czasów – na długie dziesięciolecia utknął w biurku.

„Marzę, żeby ktoś wyprodukował zestaw mebli wypoczynkowych, który zaprojektowałam w 1973 roku. W skład zestawu wchodzą fotel Tulipan, stołeczki, stoliki i barek. Zestaw jest tak pomyślany, że elementy wzajemnie się uzupełniają. Stołeczki można przechowywać jeden na drugim, a odpady stają się efektowną nogą dla stolika. Na początku nie wiedziałam, że zbędne części sklejki przydadzą mi się do innych mebli, dopiero w fazie prototypowania okazało się, że mogę je wykorzystać. Jestem wyjątkowo zadowolona z tego zestawu” – mówiła Teresa Kruszewska.

Jej marzenie spełniło się – w 2020 roku fotel Tulipan został wprowadzony do produkcji przez markę Fameg. Fotel zadebiutował w czasie targów Arena Design 2020 w Poznaniu.

Wzornictwo demokratyczne

Teresa Kruszewska od początku przywiązywała dużą wagę do teorii projektowania. Zbierała i samodzielnie opracowywała materiały dotyczące ergonomii, konstrukcji i technologii, aby wykorzystywać je w pracy projektowej i pedagogicznej. Wiele uwagi poświęciła oczywiście badaniom na temat projektowania dla dzieci, którym – w oparciu o własne dane – zajmowała się już od lat 50., podczas gdy IWP opracował wytyczne z tego zakresu dopiero w roku 1985. W latach 70., kiedy zwrócono uwagę na funkcje wychowawcze sprzętów dla dzieci, zaczęła dzielić się swoją wiedzą na szerszym forum.

Za temat dysertacji, będącej formalną podstawą przyznania jej docentury na Wydziale Architektury Wnętrz warszawskiej ASP (1978), obrała zależności między rozwojem osobowości dziecka a jego otoczeniem. Główne tezy tej rozprawy przedstawiła rok później na Międzynarodowym Sympozjum INTERDESIGN ’79 w Dessau, razem z projektami zabawek o zmiennych układach, nazywanych „rekwizytami zabawowymi”.

Zasłynęła z wielu udanych konceptów, których niestety ze względu na opór producentów do masowej produkcji nie wprowadzono. Tworzyła zarówno systemy mebli i zabawki ruchowo -rozwojowe. Wszystkie te elementy miały służyć dziecku, będąc jednocześnie bezpieczne, trwałe i atrakcyjne wizualnie.

„Dziecko jest wymagającym odbiorcą, ale równocześnie bardziej bezbronnym, skazanym na umiejętności projektanta” – mówiła Kruszewska.

Dla dzieci, oprócz wspomnianego wyposażenia szpitala w Krakowie Prokocimiu, zaprojektowała również zestaw mebli dla przedszkolaków dla Centrum Zdrowia dziecka, stolik z ruchomym blatem – schowkiem, rosnące krzesełka oraz pobudzające zabawki ruchowe.

Twórczość Kruszewskiej przeżywa obecnie swój renesans – jest pokazywana na wystawach, czy szeroko komentowana w publikacjach poświęconych polskiemu wzornictwu. Sama projektantka zawsze podkreślała swoją pasję do wykonywanego zawodu i całkowite na nim skupienie. Meble przez nią projektowane, w tym fotel Tulipan, znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Poznaniu, a także w Vitra Design Museum w Weil am Rhein w Niemczech.